‘On body and soul’ won de Gouden Beer op de Berlinale, het grootste publieksfestival in Europa. Volgens de website vormt een slachthuis in Boedapest de scène voor een bijzondere liefdesfilm en verhaalt de film van twee mensen die de wereld van emoties en lichamelijke verlangens ontdekken. Een film over de angsten en remmingen die opgeroepen worden door zich open te stellen voor elkaar, en over hoe hilarisch dat kan zijn, gaat het verder. De film werd daarnaast genomineerd voor een Oscar in de categorie niet-Engelstalige films.
Ook in de artistieke expressie van een film blijken we op zoek naar categorieën om mensen in onder te brengen. Vaak wordt dit categoriseren beschouwd als ‘het kind een naam geven’, als een manier om over iets te praten waaraan we een gedeelde betekenis toekennen.
Het is gemakkelijker dan ooit om woorden toe te kennen en vooral te delen, in ons digitale tijdperk. Maar dit delen gebeurt vaak los van de context waarin de woorden geuit worden. En zonder zicht op de betekenis die aan het woord toegekend wordt door diegene die het gebruikt. Het is uiterst onzeker of 2 (en meer) partijen een woord altijd op dezelfde manier begrijpen. Zeker woorden zoals ‘autisme’ dragen een ruime lading aan betekenissen en connotaties, die dan ook nog eens voor elke persoon enigszins anders kunnen zijn.
In andere media wordt het vrouwelijk personage van deze film o.a. beschreven als dodelijk verlegen en stil. Dit zijn woorden die haar gedrag niet benoemen als een volgens bepaalde criteria gestandaardiseerde psychiatrische stoornis. Het zijn woorden die bredere karaktertrekken omschrijven en zo ruimte laten voor een verdere invulling hiervan. De regisseuse zegt dat “de twee hoofdpersonages ooit besloten hebben zich uit zelfverdediging voor anderen af te sluiten”. Achter het gedrag van de vrouw blijkt zij dus een andere betekenis te zien dan wat het woord “autisme” vandaag voor heel wat mensen suggereert, namelijk de autismespectrumstoornis (ASS) als een genetisch en neurobiologisch deficit op socio-communicatief vlak en qua flexibiliteit.
Woorden zijn daarenboven flexibele betekenisdragers: door het gedrag van dit personage als “autistisch” te beschrijven, zou het kunnen dat voor een aantal mensen ASS inderdaad de betekenis krijgt (of nog meer krijgt) van wat op de VPRO-website “sociaal onhandig” gedrag genoemd wordt. Dit is een invulling van ASS die als te ruim wordt beschouwd door veel van ver of dichtbij betrokken mensen. Zij vinden dat het niet de bedoeling kan zijn om onder deze noemer alle mensen te vatten die niet in de middenmoot zitten qua sociale omgang.
De Berlijnse jury stelde bij de prijsuitreiking dat de film “mensen herinnert aan iets dat in het hedendaags leven te vaak wordt vergeten: compassie.” De regisseuse voegde daaraan toe dat “we allemaal onze kwetsbare kanten hebben, maar enorm ons best doen die te verstoppen.” De film verbeeldt inderdaad op een surrealistisch-poëtische manier hoe twee mensen, kwetsbaar zoals wij allemaal, zich aangetrokken voelen tot elkaar, ondanks (of misschien juist dankzij) hun niet-gemiddelde karaktertrekken. Ze laten hun zelfverdedigingsmuur zakken en nemen het risico om toenadering te zoeken en elkaar lief te hebben mét die bijzondere persoonlijkheidskenmerken.
Delphine Jacobs is kinderpsychiater en therapeut sinds 2006. Zij promoveert aan de KU Leuven binnen het departement Geneeskunde – Biomedische Ethiek sinds 2016; de onderzoeksvraag van deze studie is: hoe conceptualiseren ouders en clinici autismespectrumstoornis?
Contact: delphine.jacobs@kuleuven.be
